Myślenie systemowe na zajęciach warsztatowych

Krótki opis:

Zastosowane na zajęciach warsztatowych myślenie systemowe motywuje studentów do nauki i do zespołowego rozwiązywania złożonych problemów. Pozwala też w sposób atrakcyjny przedstawić studentom zagadnienia trudne ze względu na ich wieloaspektowość i powiązanie z różnymi obszarami nauk.

Przyczyna wprowadzenia:

Do sięgnięcia po tę metodę pracy skłoniła mnie konieczność przedstawienia studentom złożonych, wieloaspektowych problemów (np. zmiany klimatyczne), łączących zagadnienia z różnych dziedzin nauki, np. przyrodniczych i społecznych. Zależało mi także na czynnym udziale studentów w zajęciach.

Oczekiwane rezultaty:

Poprzez wprowadzenie elementów myślenia systemowego planowałam: • pokazać studentom szeroki kontekst zagadnień badawczych, nad którymi pracują, • wydobyć powiązania, w tym te nieoczywiste/zaskakujące pomiędzy elementami systemów, • uświadomić, że działanie wbrew mechanizmom systemu może być przeciwskuteczne, • zwrócić uwagę na fakt, że we współczesnym świecie działanie postrzegane jako pozytywne z jednej perspektywy (np. przyrodniczej), obserwowane z innej perspektywy (np. społecznej) może mieć negatywne skutki. Moim celem było także zaktywizowanie studentów poprzez włączenie ich w rozwiązywanie postawionego problemu.

Kolejne kroki:

Zajęcia mają charakter warsztatowy. Rozpoczynam je wprowadzeniem dot. myślenia systemowego jako metody pracy badawczej oraz przedstawiam tematykę zajęć (problem badawczy). Następnie studenci pracują w grupach 3-5 osobowych, tworząc przy wykorzystaniu materiałów (np. flipchart, w przypadku zajęć zdalnych – dowolny cyfrowy whiteboard) mapę systemu zgodnego z tematyką zajęć. Szczegółowo ją analizują, starając się znaleźć powiązania między elementami systemu i określić dynamikę relacji pomiędzy nimi. Praca nad mapą prowadzona jest etapami. Przed każdym etapem wprowadzam studentów w kolejne zagadnienia i narzędzia, które potem wykorzystują. Na zakończenie zajęć każda grupa krótko, w ustrukturyzowany sposób, podsumowuje swoje prace.

Korzyści:

Myślenie systemowe motywuje studentów do pogłębiania swojej wiedzy. Studenci odkrywają nowe aspekty znanych zagadnień. Nawet w tematach, które wydają się "oklepane", potrafią znaleźć ciekawe i zaskakujące powiązania i zależności. Uświadamiają też sobie, że poczucie korzyści i strat zależy od perspektywy - korzyść dla środowiska może oznaczać potencjalne starty społeczne (np. zakaz uprawy palmy olejowej w Archipelagu Malajskim pozbawi pracy 6 mln ludzi). Studenci uczą się dochodzić samodzielnie do ważnych wniosków, w tym m.in. do przekonania, że jeśli nie znamy struktury systemu, w którym interweniujemy, działania planowane jako pozytywne (np. zastąpienie oleju palmowego innymi olejami roślinnymi) mogą prowadzić do negatywnych skutków (np. intensyfikacja zniszczenia środowiska ze względu na wielkość terenu potrzebnego pod zastępcze rośliny olejowe).

Warunki niezbędne:

Myślenie systemowe można stosować do złożonych tematów/problemów z dowolnych dyscyplin, może być wykorzystane na zajęciach z różnych kierunków studiów. Wymaga jednak zaangażowania prowadzącego, skrupulatnego przygotowania scenariusza zajęć i dysponowania materiałami piśmienniczymi, w przypadku zajęć zdalnych – biegłości w używaniu narzędzi informatycznych do pracy zespołowej.

Trudności:

Zajęcia wykorzystujące myślenie systemowe i pracę w grupach wymagają zaangażowania studentów. Wobec tego dynamika zajęć bardzo zależy od grupy, z którą się pracuje. Trudno też ocenić indywidualny wkład poszczególnych członków grupy w jej pracę.